Teleskop Nedir?
Gökyüzünde bulunan cisimlerin gözle görülür büyüklüğe ulaşmasını sağlayan aletler teleskop olarak adlandırılmaktadır. Kullanım alanı genellikle rasathaneler olan teleskobun icadı oldukça eski yıllara dayanmaktadır. Objektif görevine yarayan çukur ayna teleskobun en temel ögeleri arasındadır.
Diğer yandan konveks ve konkav olmak üzere oküler teleskobun performansını iyileştiren unsurlardır. Astronomların sıkça kullandığı ve uzaydan gelen cisimleri radyasyondan alarak görüntüye aktaran cihazlardır. Teleskop İslam alimlerinin ilmine de yansımıştır.
Teleskopun ilk şeklinin tarifi Türk İslam alimi Ebü’l-Hasan (H.360-420) tarafından yapılmıştır. Ebü’l-Hasan, teleskobu uçlarında mercekler (adeseler) bulunan bir boru şekliyle tarif etmiştir. Bu konuda İslam bilginlerinin sayısız çalışmaları olmuş ve astronomi ilmi çok gelişmiştir. Yine Osmanlılar’ın yetiştirdiği en önemli mühendis kabul edilen Takıyyüddin ilk defa ışığın küresel yayılımını anlattığı, yine ilk defa Batı’da bilinmesinden önce -adını vermeden- teleskoptan söz ettiği ve yaptığı bir aleti, “uzakta bulunmaları sebebiyle görülemeyen şeyleri gösterebilen bir billûr (mercek)” şeklinde tanımladığı yazdığı optik kitabından öğrenilmektedir. Galileo’nin Avrupa’ya teleskopu tanıtmasıysa ancak 1609 yıllarında olabildi.
Teleskop Ne Zaman, Kim Tarafından Bulundu?
Astronomi alanında gözlem için ihtiyaç duyulan merceklerin ilk olarak, Galileo Galilei teleskop şeklinde icat edilmesi 1609 yılını bulmuştur. At üzerindeki şekilleri daha net gözlemlemek amacıyla geliştirilen teleskop, daha sonraki yıllarda başka mucitler tarafından geliştirilmiş ve daha sistematik teleskop modelleri ortaya çıkmıştır.
Edinilen bir başka bilgiye göre, Hollanda’da gözlüklerin yapımında kullanılan alternatif ürün olarak geliştirilmiştir. Teleskobun icadı için gereken imkânların uzun yıllar önce mevcut olmasına rağmen, tam anlamıyla amacına uygun kullanımı yıllar önceye dayanmaktadır. Optik araçlara pek çok alanda ihtiyaç duyulması teleskobun icadını bir anlamda zorunlu kılmıştır.
İlk teleskop 1608 yılında Hans Lippershey tarafından yapılmıştır. İtalyan bilim adamı olan ve teleskobun icadını kendi topraklarında gerçekleştiren Galileo ise daha gelişmiş ve uzay biliminde kullanılan teleskobun icadına imza atmıştır. Uzaydaki ve gökteki cisimlerin incelenmesini daha kolay hale getiren ve en ufak cisimleri dahi 30 kat büyük gösterme özelliğine sahip olan teleskop, astronom biliminin de gelişmesine büyük katkıları olmuş bir icattır.
Aslında teleskop alanında ilk çalışmaları Hollandalı bir gözlük üreticisi yapmış olsa da 1609 yılında uzay cisimlerini incelemek adına ilk teleskop Galileo’ya aittir. İlk icat edilen teleskop mercekli olma özelliğine sahipti. Yıldızlardan gelen ışıkları toplayarak gök cisimlerinin birbirlerine olan uzaklıkları ve kütleleri zor olsa da hesaplanabilir.
Dünyanın En Büyük Teleskobu
2016 yılında Çin’de uzayda yaşam arama çalışmalarına katkı sağlayacak en büyük teleskop üretildi. Aperture Spherical Radio Telescope (FAST) adı verilen uzay gözlem aracının, Guizhou dağlık bölgesinin tepelerinde faaliyet geçtiği bilinmektedir.
180 milyar dolara mal olan FAST, dünyanın en büyüğü olarak bilinmektedir ve kendinden önceki Puerto Rico’da bulunan Arecibo Gözlemevi’ni geride bırakmıştır. Yaklaşık 30 futbol sahası büyüklüğündeki FAST, uzayı araştırıp akıllı yaşam belirtilerini inceleyecek.
Aynı zamanda 2017 yılında inşasına başlanan ve 2024 yılında faaliyete geçmesi beklenen European Extremely Large Telescopo (ELT), dünyanın en büyüğü olacak. Türkçe, Avrupa’nın Olağanüstü Büyük Teleskobu olarak anılmaktadır.
ELT isimli teleskopun 39 metre çapında aynaya ve 85 metre çapında dönen bir kubbenin içine entegre edileceği biliniyor. Proje beklendiği gibi ilerlerse 2024 yılında tamamlanarak, dünyanın en büyük optik teleskobu olarak anılacak.